ज्येष्ठ नागरिक – प्रत्येक कुटुंबातील अनमोल ठेवा!

आजच्या पिढीने एक गोष्ट लक्षात ठेवावी की, तुम्ही तुमच्या आई–वडिलांशी कसे वागता, त्या पध्दतीनेच तुमची मुलेदेखील पुढे तुमच्या उतारवयात वागतील. प्रत्येकाला काळानुरूप वृध्दापकाळास सामोरे जावयाचे आहे, हे लक्षात ठेवूनच आपल्या आई–वडिलांशी वागणे गरजेचं आहे.

ज्येष्ठ नागरिक – प्रत्येक कुटुंबातील अनमोल ठेवा!

भारतीय संस्कृतीत ज्येष्ठ नागरिकाचं स्थान नेहमीच मानाचं राहिलं आहे. कारण ज्येष्ठ नागरिक हा प्रत्येक परिवाराचा अनमोल ठेवा असतेा. तो खर्‍या अर्थाने कुटूंबाचा आधारवड असतो. त्यांच्या छत्रछायेत लहानचे मोठे झालेल्या तरूण पिढीने त्यांना सन्मानाची आदराची वागणूक देणं हे आद्य कर्तव्य आहे, याची जाणीव ठेवावी.

आजच्या पिढीने एक गोष्ट लक्षात ठेवावी की, तुम्ही तुमच्या आई–वडिलांशी कसे वागता, त्या पध्दतीनेच तुमची मुलेदेखील पुढे तुमच्या उतारवयात वागतील. प्रत्येकाला काळानुरूप वृध्दापकाळास सामोरे जावयाचे आहे, हे लक्षात ठेवूनच आपल्या आई–वडिलांशी वागणे गरजेचं आहे. प्रत्येकाने एकमेकांचा आधार बनून सुखदु:खात वाटेकरी व्हावे, कारण अशा वागण्यातच जीवनाची सार्थकता आहे, हे विसरायला नको ज्येष्ठांनी देखील कुटूंबातील प्रत्येक सदस्य मग तो लहान असो वा मोठा, त्यांच्याशी प्रेमाने–स्नेहाने वागावे. आपल्या वयाचा दबाव टाकून कोणाशी बोलू नये. सर्वांना विश्वासात घेऊन वागल्याने घरातील एकुण वातावरण खेळीमेळीचे व आनंदमय राहते. तसेच कुटूंबियांशी संवाद साधतांना ‘मी’ पणा त्यागावा. ‘मी सांगतो तेच खरे’ ही अहंमभावाची प्रवृत्ती टाळावी. अशा स्वभावामुळे घरातील वातावरण बिघडते, सदस्यांत दुरावा निर्माण होऊन मतभेदांना तोंड फुटते. यासाठी सर्वांच्या मतांचा सन्मान करावा. मी, माझे, मला या तीन शब्दांचा प्रयोग करणे ज्येष्ठांनी टाळावे. दैनंदिन जीवनात प्रत्येक ज्येष्ठ नागरिकाने आहे त्या परिस्थितीत समाधानी राहण्याचा प्रयत्न करावा. इतरांशी तुलना करू नये, समाधानी राहिल्याने सकारात्मक दृष्टीकोन बनून मन आनंदी व प्रसन्न राहते. संत तुकाराम म्हणतात ‘जगी सर्व सूखी असा कोण आहे? विचारी मना तूच शोधून पाहे!’ खरं तर, भावी पिढीवर उत्तम संस्कार करण्यासाठी आजी–आजोबांनी प्रयत्नशील रहावे. तुम्ही ‘आधार’ आहात, असं इतरांना वाटलं पाहिजे. उत्तम मार्गदर्शक व्हा. मुलांना–नातवंडांना आपलेसं करा. ज्येष्ठांनी आवश्यक तेवढेच बोलावे, वायफळ वा अतिरंजित गप्पा कधी–कधी अंगाशी येतात आणि त्यातून नसते वाद निर्माण होतात. विषय कळत नसेल तर मौन पाळणे योग्य असते. ‘गोष्टी सांगेन युक्तीच्या चार’ ही भूमिका असावी. नव्या–जुन्या पिढीतले अंतर (जनरेशन गॅप) जाणून सल्ला मागिल्यावर तो देणे सर्वथा उचित असते.

आपल्या जवळील प्रत्येक क्षण आनंदाने जगा, उद्याची चिंता सोडून द्या. वाढत्या वयामुळे वार्धक्यात काही शारीरिक–मानसिक व्याधी जडत असतात. यावर रामबाण उपाय म्हणून सिमित आहार, नियमित व्यायाम व पुरेशी विश्रांती घेतल्याने प्रकृती चांगली राहण्यास मदत होते. सकाळी उठल्यावर चहा घेण्याआधी योगा–प्राणायाम करणं आरोग्याला लाभदायक ठरते. रात्रीचे भोजन केल्यावर शतपावली करणे आवश्यक आहे त्याने शरीर चपळ राहते. प्रतिदिन वर्तमानपत्रे, कांदबऱ्या व धार्मिक ग्रंथ वाचावेत, त्यामुळे बुध्दीला चालना मिळून विचारसरणी प्रगल्भ होते. जीवनाचा उत्तरार्ध सुखा–समाधानाचा व आनंदी जाण्यासाठी परमेश्वराचे नित्यनेमाने नामस्मरण करणे हा उत्तम मार्ग आहे. त्यातून आत्मबल वाढते. त्याबरोबरच चित्त शुध्द होऊन मन शांत राहते. म्हणून शुध्द आचरण, निर्मळ अंत:करण आणि भगवंताचे नामस्मरण केल्याने जीवन ख या अर्थाने सफल होते, हे ज्येष्ठांनी ध्यानी ठेवावे.

“मातृ देवो भव:, पितृ देवो भव:, स्वामी तिन्ही जगाचा आईविना भिकारी” हे शब्द आता लोप पावू लागले आहेत. जे आई–वडील हाडाचा बोरू व रक्ताची शाई करून मुलांचे भविष्य लिहित असतात, त्याच मुलांना आपल्या वैवाहिक जीवनादरम्यान आईवडिल–आजी आजोबा डोईजड होऊ लागतात, ही संकुचित प्रवृत्ती घृणास्पद आहे. ही मंडळी त्यांना अडगळ वाटू लागते. ज्येष्ठांना प्रेमाचं सांगणं आहे की, आजची पिढी व्यावसायिक (प्रोफेशनल) आहे. त्याचप्रमाणे नोकरी करणार्‍या सूना ‘करियर माइंडेड’ असतात. वृध्दांच्या भावनांची, आशा–अपेक्षा व स्वास्थ्याची त्यांना काळजी नसते, तर काळजी–चिंता असते ती बँक बॅलन्स, स्टेटस्, पाटर्या, पिकनिक व फॅशनेबल वेशभुषा करण्याची बस! वडिलाधारीमंडळी एखादा चांगला सल्ला देतात, तो सुध्दा त्यांना इगो प्रॉब्लेममुळे सहन होत नाही. वृध्दांच्या दैनंदिन गरजा, त्यांचे आरोग्य व गोळया–औषधे याकडे लक्ष देण्यास त्यांना फुरसत नसते. आईवडिलांचे पेन्शन, बँकेतील जमा रक्कम, स्थायी–जंगम मालमत्ता हे सर्व आपल्या पदरी केव्हा पडेल, याचा ध्यास त्यांना सदैव असतो. काही ‘नवीन कपल’ तर वृध्दांना वृध्दाश्रमात ठेऊन, मी, माझी बायको व मुलं या त्रिकोणी कुटूंब व्यवस्थेत जीवन व्यतीत करण्याचा कुटील डाव रचत असतात, हे सर्व अशोभनीय आहे, याचा आम्ही फेस्कॉमच्या माध्यमातून जाहीर धिक्कार करतो. यावर रामबाण उपाय म्हणून मुलांवर अंकुश ठेवण्यासाठी अनं आपले महत्व–प्रतिष्ठा जपण्याच्या दृष्टीने आपली मालमत्ता मुलांच्या हाती देण्याची वृध्दांनी घाई करू नये. ही संपत्ती–मालमत्ता तुमचे संरक्षक कवच आहे, याचे भान ठेवावे. आई–वडिलांना वाऱ्यावर सोडणा या कृतघ्न मुलांना ३ महिन्याची कैद वा रूपये ५,०००/– दंंडाची कायद्यात तरतूद केली आहे. इसलिए हम गुजारिश करते हैं की, आप बुजूर्ग लोग दिले से नही तो, दिमाग से सोचे। नटसम्राट नाटकातील एक वाक्य ज्येष्ठांसाठी खुपच उपयुक्त आहे. ते म्हणजे ‘माणसाने (ज्येष्ठाने) वेळ आली तर आपलं समोरचं ताटं द्यावं, पण बसायला (मुलांना) आपलं पाट कदापि देऊ नये’ राज्य व केंद सरकारने निराश्रय ज्येष्ठ स्त्री–पुरूषांसाठी अत्यल्प दरात प्रतिमहा ३० किलो धान्य (गहु, तांदूळ) अन्नपुर्णा व अंत्योंदय योजनेअंतर्गत पुरविण्यात यावे. पोलीस खात्याने तालुका व जिल्हा स्तरावर ज्येष्ठांसाठी समुपदेशन केंद्रांची स्थापना करावी.

वृध्दांनी परावलंबी जीवन जगण्यापेक्षा आपल्या दैनंदिन गरजा मर्यादित करून आपली छोटी–मोठी कामे स्वत:च करून घ्यावीत. आरोग्याची पुरेपूर काळजी घेऊन अपचन, पित्ताचा त्रास, बध्दकोष्ठता होऊ नये, यादृष्टीने भोजनाचे (लंच/डिनर) व नाश्त्याचे टाईमटेबल निश्चित असावे. वेळेवर गोळया–औषधे डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार घ्यावीत. बाहेरचे फास्टफुड खाण्याचा मोह टाळावा. जेवणात पालेभाज्या, कडधान्याची उसळ, ताक, फलहार नित्यनेमाने घ्यावा. तळलेले मसालेदार पदार्थ वर्ज्य आहेत. रात्रीचे जेवण झाल्यावर शतपावली आवश्यक आहे. डायबेटीस वा लो बी. पी. असणाऱ्यांनी नाश्ता करूनच सकाळी घरातून बाहेर पडावे. जेवणानंतर कोमट–गरम पाणी प्यावे. त्याने अन्नपचन होण्यास मदत होते. महाराष्ट्र ज्येष्ठ नागरिक महासंघाचे (फेस्कॉम) ब्रिदवाक्य “जगण्यासाठी खा, खाण्यासाठी जगू नका, हसण्यासाठी जगा, जगण्यासाठी हसा” याप्रमाणे वृध्दांनी जीवनाची मार्गक्रमणा करावी, ही अपेक्षा आहे. शासन यंत्रणा पोलीस विभाग यांनी एक गोष्ट लक्षात घ्यावी की, एकाकी जीवन जगणा या वृध्द स्त्री–पुरूषांचे जीवन असुरक्षित झाले आहे. तरी त्या–त्या क्षेत्रातील पोलीस ठाण्याच्या अधिकाऱ्यांनी नित्यनेमाने अशा निराधार वृध्दांच्या घरी जाऊन त्यांच्या अडी–अडचणी विचारात घ्याव्यात. पोलीस खात्याने शासकीय जी. आर. नुसार ज्येष्ठ नागरिक संघांसमवेत फेस्कॉमच्या पदाधिका यांशी बैठका घेऊन ज्येष्ठांच्या सुरक्षिततेसंदर्भात ठोस उपाययोजना कराव्यात, जेणेकरून त्यांना सुरक्षित, सुखी–समाधानी जीवन जगणे सूकर होईल. एखाद्या ज्येष्ठावर मुलांकडून छळवणूक होत असेल तर त्याची गंभीर दखल घेऊन कौटुंबिक हिंसाचार विरोधी कायद्याअंतर्गत गुन्हा नोंदवावा व त्या ज्येष्ठांना न्याय मिळावा, यासाठी ज्येष्ठ नागरिक संघांनी तसेच वेळप्रसंगी फेस्कॉमने सर्वतोपरी मदत करावी. वृध्दांची छळवणूक करून त्यांचा सांभाळ न करणाऱ्या मुलांनी कमाल १० हजार रूपये “पोटगी” रूपात अदा करावेत, अशी कायद्यात तरतुद करण्यात आली आहे. राज्याच्या एकुण लोकसंख्येच्या तुलनेत १० टक्के असलेल्या ज्येष्ठांचे ज्वलंत प्रश्न मार्गी लागण्याच्या दृष्टीकोनातून ज्येष्ठांच्या संघांनी फेस्कॉमच्या नेतृत्वाखाली केंद्र सरकार व राज्य सरकारच्या सामाजिक न्याय विभागाशी सातत्याने पत्रव्यवहार विचारविमर्श करून आपल्या मागण्या पदरी पाडून घ्याव्यात. रेल्वे विभागाने ज्येष्ठांसाठी मेल–लोकल गाडयांमध्ये त्यांच्या एकूण संख्येनुसार ज्यादा डब्यांची व्यवस्था करावी. त्यांच्या डब्यात इतर प्रवासी चढणार नाहीत, यासाठी पोलीस सुरक्षा उपलब्ध करून घ्यावी. एस. टी. बस. प्रवासभाडे सवलतीची वयाची अट ६५ ऐवजी ६० वर्षे असावी. सिटी बस तसेच ए. सी. बसमध्ये देखील ६० वर्षे पुर्ण केलेल्या ज्येष्ठांना प्रवास सवलत असावी.

महापालिकांनी ज्येष्ठांसाठी प्रत्येक वार्डात ठरावित अंतरांवर स्वच्छतागृहे उभारावीत. ज्येष्ठांच्या संघांनी महापालिकेकडून विरंगुळा केंद्र, वाचनालय, बैठका कार्यक्रमांसाठी सभागृहे बांधून घ्यावीत. नगरसेवकांनी आपापल्या क्षेत्रातील ज्येष्ठ स्त्री–पुरूषांसाठी विरंगुळा, हवा पलट होण्याच्या उद्देशाने सहली आयोजित कराव्यात. त्याचप्रमाणे आरोग्य शिबिरे आयोजित करून ज्येष्ठांच्या आरोग्याची काळजी घ्यावी. बँकांनी ज्येष्ठांच्या मुदत ठेवींवर इतरांपेक्षा कमाल २ टक्के ज्यादा व्याजदर द्यावा. ज्येष्ठांसाठी आयकर मर्यादा ६ ते ७ लाखादरम्यान असावी. ज्येष्ठांना सहजपणे आधार कार्ड, ज्येष्ठ नागरिक ओळखपत्र मिळेल, यासाठी शासकीय यंत्रणा वा स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या कार्यालयांनी तजवीज करावी. राज्य सरकारने ‘आईवडील व ज्येष्ठ नागरिक यांच्या चरितार्थ व कल्याणार्थ–२०१०’ चे तातडीने अंंमलबजावणी करावी. ज्येष्ठांच्या विविध शस्त्रक्रियांसाठी (मेजर ऑपरेशन) शासनाकडून भरीव आर्थिक सवलत असावी. औषध खरेदीत २० टक्के सवलत द्यावी. प्रत्येक जिल्ह्यात निर्धन–निराधार वृध्दांसाठी वृध्दाश्रम असावे. राज्य व केंद्राच्या अर्थसंकल्पात दरवर्षी ज्येष्ठांसाठी पुरेशी आर्थिक तरतुद असावी. राष्ट्रीय वार्धक्य निवृत्ती वेतनात वाढ करावी. इंदिरा गांधी राष्ट्रीेय पेन्शन योजना काटेकोरपणे राबवावी. शासनातर्फे ज्येष्ठांसाठी आरोग्य विमा योजना कार्यान्वित करण्यात यावी.

तात्पर्य, ज्येष्ठांचे जीवन सुसह्य व सुरक्षित व्हावे हाच मानस आहे.

“या जन्मावर, या जगण्यावर शतदा प्रेम करावे”